Trujący sok mleczny zawiera lakton euforbon, szkodliwy dla większości zwierząt. Nie wrażliwe są jednak na tę substancję gąsienice zawisaka wilczomleczowca, dla których jest jedyną rośliną żywicielską.
Występowanie
Roślina trująca
Siedisko: ubogie murawy, suche zarośla i zbocza, przydroża, suche łąki i pastwiska
Występowanie: środkowa i południowa Europa, Syberia, zawleczony w Ameryce Północnej
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Łacińska nazwa (euphorbia amygdaloides) upamiętnia postać Euphorbosa, żyjącego w I w pne nadwornego lekarza mauretańskiego króla Juby II. Wilczomlecze zawierają ostry sok mleczny, zawierający u większości gatunków trujące substancje (stąd polska nazwa).
Występowanie
Roślina trująca
Siedlisko: lasy, zwłaszcza bukowe w górach i na pogórzu
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Od dawna znana roślina lecznicza, używana w chorobach śledziony – w karbowanych podsadkach widziano podobieństwo do tego narządu (zgodnie z zasadą, że kształt rośliny wskazuje jej zastosowanie). Nie znaleziono jednak w śledziennicy żadnych substancji leczniczych – może i dobrze, bo o chorobach śledziony też do niedawna miano mgliste i wręcz błędne pojęcie. Kwiaty zapylane są przez pełzające po nich ślimaki.
Występowanie
Siedlisko: źródliska, brzegi strumieni, mokradła, wilgotne lasy liściaste, łęgi, po piętro alpejskie
Występowanie: prawie cała Europa
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Według mitologii greckiej lecznicze właściwości rośliny odkrył bóg Merkury, co uwieczniono w łacińskiej nazwie (łac. mercurialis perennis). Roślina trująca – powoduje zapalenie żołądka i jelit, uszkodzenie wątroby i nerek, zmiany skórne i bezwład. Bywa jednak wykorzystywany w ziołolecznictwie.
Występowanie
Roślina lecznicza, trująca
Siedlisko: cieniste lasy liściaste i mieszane, zarośla, przeważnie na podłożu wapiennym
Występowanie: prawie cała Europa, południow-zachodnia Azja, w górach po regiel dolny
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Przywrotnik jest znany medycynie ludowej od dawna jako lek ściągający i przyspieszający ziarninowanie, krótko mówiąc przywracający zdrowy wygląd skórze – stąd wzięła się jego polska nazwa. Nazwa łacińska (alchemilla vulgaris) nawiązuje natomiast do magicznych właściwości kropli rosy gromadzących się na liściach, zbieranych przez alchemików, dla których podobno pełniły rolę kompasu do odnalezienia kamienia mądrości (arab. al-kemelih – mały alchemik). Przywrotnik zwany jest także gęsimi łapkami – być może od kształtu liści, przypominających rozciągniętą między palcami błonę pławną.
Występowanie
Roślina lecznicza
Siedlisko: łąki, pastwiska, brzegi lasów i zarośli, źródliska, rumosz skalny
Występowanie: półkula północna
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Liście i łodygi rośliny pokryte są włoskami zawierającymi kwas mrówkowy i histaminę, które powodują znane wszystkim piekące bąble na skórze. Włoski przypominają budową grubą igłę impregnowaną krzemionką i zakończoną łatwo odłamującą się przy dotknięciu główką. Owa igła łatwo wbija się w ciało zwierzęcia i uwalnia zawarte w niej substancje. Jest to obrona rośliny przed zjedzeniem przez zwierzęta, niestety kosztowna. Im bardziej roślina narażona jest na uszkodzenie (pastwiska, ogródki), tym więcej produkuje włosków, ale w miejscach niedostępnych dla roślinożerców produkuje ich mniej. Roślina też „uczy się” – uszkodzona zwiększa liczbę włosków. Młode pędy i liście pokrzywy są jednak jadalne jako składnik sałatek, zup lub przygotowane jak szpinak. W medycynie ludowej stosowano ją jako lek tamujący krwawienia, przeciwkrwotoczny, moczopędny, a także na porost włosów. Ta ostatnia właściwość wykorzystywana jest również przez współczesny przemysł kosmetyczny (wchodzi w skład szamponów). Leczono nią także reumatyzm, chłoszcząc obolałe stawy świeżymi pędami rośliny. Jej właściwości znał już Hipokrates, polecała ją św. Hildegarda. Ponadto pokrzywa jest rośliną włóknodajną – wyrabiano z niej grube tkaniny, sznury, powrozy i sieci (dlatego dziewczynka z baśni o siedmiu zaczarowanych w gęsi braciach, tkała dla nich koszulki właśnie z pokrzywy). Jest też doskonałą paszą dla bydła i drobiu. Z liści otrzymuje się czysty chlorofil stosowany jako barwnik w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i kosmetycznym.
Występowanie
Roślina lecznicza
Siedlisko: lasy liściaste, zarośla, pastwiska, przydroża, ogrody, miejsca ruderalne
Występowanie: Eurazja, Ameryka Północna
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Nazwa pochodzi od nazwiska angielskiego paleozoologa, nadwornego lekarza królowej Anny, Martina Listera, żyjącego na przełomie XVII i XVIII wieku. Nazwa gatunkowa wskazuje na kształt liści (w odróżnieniu od listery sercowatej).
Występowanie
Roślina pod całkowitą ochroną
Siedlisko: lasy, zwłaszcza liściaste, zarośla, łąki, po piętro kosodrzewiny
Występowanie: Europa (z wyjątkiem, północnej Skandynawii, Niziny Węgierskiej, krajów śródziemnomorskich), Kaukaz, Syberia, Ałtaj, Himalaje.
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Czworolist (łac. parys quadrifolia), zgodnie z nazwą, ma cztery duże liście, nad którymi po przekwitnięciu kwiatu pojawia się owoc – niebieskoczarna jagoda wielkości wiśni. Nazwa łacińska rośliny nawiązuje do mitu o Parysie i złotym jabłku, gdzie jagoda symbolizuje jabłko, a cztery liście Parysa i boginie. Za sprawą Zeusa Parys miał rozstrzygnąć spór, która z bogiń: Afrodyta, Hera czy Atena, jest najpiękniejsza, ofiarowując jej złote jabłko. Nieśmiertelne, piękne boginie nie wahały się w tym celu użyć przekupstwa. Parys wybrał dar Afrodyty, obiecującej mu miłość najpiękniejszej kobiety świata. I rzeczywiście już jako książę Troi poznał na dworze króla Krety Menelaosa piękną Helenę – królewską żonę, którą porwał i tak oto przyczynił się do wybuchu wojny trojańskiej.
Występowanie
Siedlisko: lasy liściaste i zarośla, po piętro kosówki
Występowanie: Europa, Syberia
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Roślina w Polsce rzadka, osiąga tu północną granicę zasięgu. Chroniona w 4 rezerwatach: „Cieszynianka” w Mogilanach, „Lasek miejski nad Olzą” i „Lasek miejski nad Puńcówką” w Cieszynie oraz „Kopce” w Marklowicach.
Występowanie
Siedlisko: lasy liściaste
Występowanie: południowo-wschodnia Europa, w Polsce w zachodniej części Pogórza Karpackiego i Śląsku Cieszyńskim
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Większość z ok. 50 gatunków ciemiężyc (w tym zielona) jest silnie trująca, niektóre z nich używane są jako rośliny lecznicze. W Polsce występują jedynie 3 gatunki: biała, zielona i czarna. Góralska nazwa ciemiężycy zielonej (veratrum lobelianum) brzmi strzemieszyca. Jej nazwa rodzajowa znana jest od czasów starożytnych i pochodzi od łacińskiego verare = mówić prawdę – wiązano ją w obyczajowości ludowej ze sproszkowanym korzeniem ciemiężycy, którego działanie pobudzało do kichania, a to z kolei miało potwierdzać prawdziwość wypowiedzi; epitet gatunkowy od nazwiska M. Lobela (XVI/XVIIw.), lekarza i botanika belgijskiego. W lecznictwie ludowym korzeń ciemiężycy był traktowany jako lekarstwo ostateczne, gdy żadne inne nie chciało pomóc. Stosowano go zewnętrznie w postaci maści na parchy u ludzi i zwierząt oraz wewnętrznie na uporczywe febry, szaleństwo i „niemoc padaiącą”. Jest bardzo prawdopodobne, że Galowie używali soku z ciemiężycy jako skutecznej trucizny do zatruwania swoich strzał. W Ameryce w wywarze z ciemiężycy moczono ziarno zabezpieczając w ten sposób siew przed myszami, ptactwem i innymi szkodnikami. Wywar stosowano także do usuwania wszy u ludzi i zwierząt.
Występowanie
Roślina lecznicza, trująca, pod całkowitą ochroną
Siedlisko: wilgotne lasy, łąki, zarośla kosówki
Występowanie: góry środkowej i południowej Europy, w Polsce b. pospolita, w Sudetach do 1500mnpm, w Karpatach do 1850mnpm.
Okres kwitnienia
Ciemiężyca sp. obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
