Nazwa gipsówka nawiązuje do przywiązania niektórych gatunków z tego rodzaju do gipsowego podłoża.
Występowanie
Siedlisko: skały, suche murawy, żwirowiska rzeczne, na wapieniu, głównie w reglu górnym i piętrze kosówki
Występowanie: góry środkowej i południowej Europy, w Polsce w Tatrach i Pieninach
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Bezzieleniowy pasożyt drzew liściastych i iglastych, spędzający większość swego życia pod ziemią, gdzie jego kłącza osiągają masę nawet 5kg. Do korzeni rośliny żywicielskiej wnika za pomocą specjalnych ssawek. Po około 10 latach roślina wydaje po raz pierwszy nadziemne kwiaty. Pojedyncze okazy dożywają nawet 60-70 lat. Niektórzy traktują formę rosnącą na górnoreglowych świerkach za osobny podgatunek subsp. tatrica. Łuskiewnik jest starą rośliną leczniczą, możemy jego opis znaleźć między innymi w germańskiej Farmakopei pod nazwą Radix Squamariae. W XV i XVI wieku wywar z łuskiewnika stosowano na padaczkę oraz różne drgawki nieznanego pochodzenia. Ponieważ roślinę można było zlokalizować tylko wiosną w trakcie kwitnienia, a o miejscu jej występowania wiedzieli tylko nieliczni, z czasem została przez zielarzy zapomniana. Obecnie potwierdzono zawartość w łuskiewniku szeregu związków aktywnych – co ciekawe, ich rodzaj oraz ilość zależy od rodzaju rośliny żywicielskiej, np. łuskiewniki pasożytujące na wierzbach zawierają salicylany, a na śliwach związki cyjanogenne.
Występowanie
Siedlisko: lasy liściaste i iglaste, po regiel dolny
Występowanie: Europa, zachodnia Azja
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Łopian jest w Polsce archeofitem czyli gatunkiem pierwotnie nie występującym w miejscowej florze, ale zawleczonym przez człowieka w czasach przedhistorycznych. Nazwę arcteion (gr. arctos = niedźwiedź) podał już Dioskorydes na oznaczenie wełniście owłosionej rośliny (łac. arctium lappa). W Polsce zwany też łopuchem lub rzepem z powodu okrywy koszyczka kwiatowego złożonej z haczykowatych łusek, które przyczepiają całe kwiatostany do sierści zwierząt i w ten sposób rozsiewają nasiona. Korzeń zawiera dużo inuliny – substancji wykorzystywanej jako słodzik dla diabetyków oraz w diagnostyce nerek. Dla zdesperowanych – liście i łodygi są jadalne, zarówno na surowo jak i po ugotowaniu, ale tylko młode – włókna ze starszych pędów używa się w przemyśle papierniczym. Wykorzystuje się również nasiona do produkcji oleju, a ten z kolei do produkcji mydła oraz na porost włosów.
Występowanie
Roślina lecznicza
Siedlisko: tereny ruderalne, przydroża, zarośla, olszyny, brzegi wód, preferuje gleby bogate w azot, do 1300mnpm
Występowanie: Europa, Azja, zawleczony do Ameryki Północnej, Argentyny i Paragwaju
Okres kwitnienia
Łopian sp. roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Nazwa nawiązuje do pajęczynowato osnutych koszyczków kwiatowych, popularnie zwanych „rzepami”.
Występowanie
Roślina lecznicza
Siedlisko: tereny ruderalne, przydroża, zarośla, olszyny, brzegi wód, do 1500mnpm
Występowanie: umiarkowane strefy Eurazji
Okres kwitnienia
Łopian sp. roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Nazywany także blekotem lub szalejem. Zawiera silnie trujące alkaloidy, głównie skopolaminę, atropinę i hioscyjaminę, wykorzystywane w medycynie już od czasów starożytnych, a w średniowieczu w czarnej magii i do przepowiedni. Celtowie podawali ziele lulka starcom opóźniającym marsz. Średniowiecznym czarownicom ponoć wcieranie w okolice ramion maści z liści lulka dawało umiejętność latania. Preparowały z nasion także odurzające napoje miłosne. Nasiona palono również w średniowiecznych łaźniach, by stworzyć wśród gości erotyczny nastrój. W Indiach nasiona pali się czasem razem z opium w celu wywołania głębokiego stanu narkotycznego. W początkach XX wieku niektóre wydziały policji stosowały skopolaminę do wyciągania zeznań od podejrzanych. Nazywano ją „serum prawdy”. Niestety okazało się wkrótce, że mimo iż zeznania były szczegółowe, nie koniecznie musiały być prawdziwe. Objawami zatrucia lulkiem są suchość w jamie ustnej, rozszerzenie źrenic, przyspieszenie akcji serca i oddechu, zawroty głowy, bełkotliwa mowa oraz halucynacje. Śmierć następuje w wyniku porażenia oddychania. Na wsiach jako antidotum stosowano musztardę, rzodkiew oraz kozie mleko, ale dziś bardziej polecaną metodą jest wezwanie lekarza. Obecnie alkaloidy pozyskiwane z lulka stosuje się w astmie, chorobie Parkinsona, bradykardii, jako środek rozkurczowy, w okulistyce do rozszerzenia źrenicy, a także w premedykacji do znieczulenia ogólnego. Medycyna ludowa wykorzystywała również działanie uspokajające, nasenne i zmniejszające bóle reumatyczne.
Występowanie
Roślina lecznicza, trująca
Siedlisko: miejsca ruderalne, ugory, po regiel
Występowanie: Europa, Azja, Indie, północna Afryka
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Roślina silnie trująca – zawiera w liściach i korzeniach alkaloidy tropanowe (głównie hioscyjaminę i skopolaminę), w dawkach leczniczych wykorzystywane w medycynie od czasów starożytnych. Na Litwie i w Prusach Wschodnich wykorzystywano jej działanie narkotyczne, z czego korzystały najskwapliwiej czarownice do przyrządzania „maści do latania” oraz napojów miłosnych.
Występowanie
Roślina lecznicza, trująca, pod całkowitą ochroną
Siedlisko: lasy liściaste (zwłaszcza olszyny i buczyny), zarośla, połoniny, w piętrze pogórza i reglu dolnym
Występowanie: Karpaty, góry Półwyspu Bałkańskiego, Kaukaz, w Polsce od Pienin po Bieszczady i na przylegających pogórzach
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Zwana także pantofelkami lub lenkiem Matki Boskiej. Nazwa wskazuje na podobieństwo liści lnicy do liści lnu. Napary z ziela lnicy stosowano w zaparciach, do pobudzania trawienia, zewnętrznie jako środek odkażający, a także przeciw czarom. Dla zwierząt domowych trująca.
Występowanie
Roślina lecznicza, trująca
Siedlisko: przydroża, pola, nieużytki, zręby, suche zbocza
Występowanie: Europa i Azja Zachodnia
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Nazwa pochodzi od nazwiska angielskiego paleozoologa, nadwornego lekarza królowej Anny, Martina Listera, żyjącego na przełomie XVII i XVIII wieku. Nazwa gatunkowa wskazuje na kształt liści (w odróżnieniu od listery sercowatej).
Występowanie
Roślina pod całkowitą ochroną
Siedlisko: lasy, zwłaszcza liściaste, zarośla, łąki, po piętro kosodrzewiny
Występowanie: Europa (z wyjątkiem, północnej Skandynawii, Niziny Węgierskiej, krajów śródziemnomorskich), Kaukaz, Syberia, Ałtaj, Himalaje.
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Zwana także maśleszką. Jest to jeden z 2 gatunków lilii rosnących dziko w Polsce (drugi to b. rzadka lilia bulwkowata). Nazwa lilia (łac. lilium martagon) jest bardzo stara – już w starożytnej Grecji była zwana leirion, zapewne od przymiotnika leiros – delikatny, cienki, wrażliwy. Martagon to po grecku cebula, z której roślina wyrasta. Natomiast górale nazywają ją lelują. Była częstym motywem w ornamentyce góralskiej, szczególnie rozpowszechnionym przez Stanisława Witkiewicza.
Występowanie
Roślina lecznicza, trująca, pod całkowitą ochroną
Siedlisko: żyzne, widne lasy liściaste, zarośla, zręby, po piętro kosówki
Występowanie: Europa i umiarkowane strefy Azji
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Drzewo znane i uważane za święte już w starożytności (Grecy, Celtowie), otaczane szczególnym kultem religijnym. W naszym kraju wczesną wiosną używano kwitnących gałązek leszczyny do odpędzania złych mocy, a z rozwidlonych pędów wyrabiano różdżki do wykrywania podziemnych źródeł wody, metali, ukrytych skarbów i złodziei. Różdżkę taką należało sporządzić z jednorocznego pędu leszczyny, ściętego w pierwszą środę pełni księżyca pomiędzy godziną jedenastą a północą, wymawiając przy tym odpowiednie zaklęcia, a nóż do tego użyty musiał być nowy i w trakcie ścinania ułożony ostrzem do góry. Zaraz po ścięciu należało różdżkę opatrzyć odpowiednimi znakami wymawiając przy tym „Coniuro te cito mihi obedire” (Zaklinam cię, byś natychmiast była mi posłuszna). Z elastycznego i mocnego drewna leszczyny ponadto wyrabiano laski, obręcze do beczek, a z pędów wędki. Smaczne i pożywne orzechy mają zastosowanie w przemyśle cukierniczym, a wyciskany z nich olej ponadto w farmaceutycznym (do wyrobu delikatnych kremów pod oczy i na szyję), perfumeryjnym i farbiarskim. Wypędzano nim również robaki i tasiemce. Liści używano w medycynie ludowej jako środka dezynfekującego.
Występowanie
Siedlisko: podszycie lasów mieszanych i liściastych, polany, poręby
Występowanie: umiarkowane strefy Europy, Azji i Ameryki Północnej, w Polsce pospolita w całym kraju z wyjątkiem Tatr i Podhala
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
