Nazwa łacińska (telekia speciosa) została nadana na cześć węgierskiego szlachcica Teleki von Szek, żyjącego w XIXw, a będącego patronem miejscowego ogrodu botanicznego.
Występowanie
Siedlisko: brzegi potoków, zręby, zarośla
Występowanie: Kaukaz, góry Azji Mniejszej i Europy (Alpy, Karpaty, Półwysep Bałkański), w Polsce dziko tylko w Bieszczadach, często na terenach dawnych wsi
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Według mitologii greckiej lecznicze właściwości rośliny odkrył pontyjski król Mitrydates Eupatorius, żyjący 132-63 pne. Jego wkład w poznanie rośliny uwieczniono w łacińskiej nazwie gatunkowej (łac. agrimonia eupatoria). Nazwa rodzajowa pochodzi natomiast od greckiego słowa „argemone” oznaczającego zioła stosowane do leczenia oczu. Średniowieczni medycy (Dioskorydes, Pliniusz, Galen, Paracelsus, Lonicerus, św. Hildegarda) polecali zioło na choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego. W późniejszych czasach było cenione przez aktorów, śpiewaków i mówców, którzy rzepikową herbatką leczyli stany zapalne gardła. Dziś stosuje się rzepik ponadto na robaki obłe oraz wykorzystuje się jego właściwości przeciwzapalne w okładach na rany, zwichnięcia, siniaki czy wrzody.
Występowanie
Roślina lecznicza
Siedlisko: zarośla, brzegi lasów, przydroża, suche łąki, przeważnie na podłożu bogatym w węglan wapnia, gatunek światło- i ciepłolubny
Występowanie: prawie cała półkula północna
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Kwiaty zawierają żółty barwnik, którego niegdyś używano do farbowania.
Występowanie
Siedlisko: murawy stepowe na skałach i zboczach, suche murawy, chętnie na glebach bogatych w węglan wapnia, do 1000mnpm
Występowanie: prawie cała Europa
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Tworzy 2 podgatunki: górski, występujący w Pieninach i Tatrach od regla dolnego po piętro kosówki oraz podgatunek typowy, występujący na niżu i w Sudetach. Podgatunek górski jest prawdopodobnie endemitem zachodniokarpackim.
Występowanie
Roślina lecznicza, pod całkowitą ochroną
Siedlisko: skały i murawy, na wapieniach
Występowanie: środkowa i północno-wschodnia Europa
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Nazwa pochodzi od pojedynczego kwiatu na szczycie łodygi.
Występowanie
Siedlisko: piargi, skały granitowe, w piętrze hal i turni
Występowanie: góry Europy Środkowej (Alpy, Karpaty, Bałkany), w Polsce jedynie w Tatrach Wysokich
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Przywrotnik jest znany medycynie ludowej od dawna jako lek ściągający i przyspieszający ziarninowanie, krótko mówiąc przywracający zdrowy wygląd skórze – stąd wzięła się jego polska nazwa. Nazwa łacińska (alchemilla vulgaris) nawiązuje natomiast do magicznych właściwości kropli rosy gromadzących się na liściach, zbieranych przez alchemików, dla których podobno pełniły rolę kompasu do odnalezienia kamienia mądrości (arab. al-kemelih – mały alchemik). Przywrotnik zwany jest także gęsimi łapkami – być może od kształtu liści, przypominających rozciągniętą między palcami błonę pławną.
Występowanie
Roślina lecznicza
Siedlisko: łąki, pastwiska, brzegi lasów i zarośli, źródliska, rumosz skalny
Występowanie: półkula północna
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
W czasach antycznych nazwa galeopsis odnosiła się do różnych roślin z rodziny trędownikowatych i wargowych. Pochodziła od greckich słów: galea = hełm i opsis = podobny, ze względu na kształt kwiatów podobnych do hełmu. Nazwa gatunkowa poziewnika (łac. galeopsis speciosa) tłumaczy się jako powabny, urodziwy, a polska „pstry” odnosi się do wielobarwnych kwiatów. Pędy poziewnika zawierają garbniki, saponiny, gorycze oraz rozpuszczalną w wodzie krzemionkę. W medycynie ludowej stosowany był jako lek przeciwzapalny w chorobach układu pokarmowego, moczowego i skóry.
Występowanie
Roślina lecznicza
Siedlisko: pola, poręby, przydroża, nieużytki, do 2000mnpm
Występowanie: prawie cała Europa
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Uciążliwy chwast segetalny (związany z uprawami) i ruderalny (związany z nieużytkami). Giętka, wijąca się łodyga owija się wokół podpór (płotów, innych roślin) – stąd łacińska nazwa powoju (łac. convonvulus arvensis; łac. convolvo = obwijam, wiążę). Liście i kwiaty zawierają garbniki oraz trujące glikozydy, wykorzystywane dawniej w medycynie ludowej do mycia włosów, leczenia ran i zaparć, a obecnie w homeopatii w mieszankach o działaniu przeczyszczającym. Pewne gatunki powoju rosnące w Mexyku zawierają alkaloidy sporyszu, podobne w działaniu do kwasu lizerginowego (czyli LSD). Nasiona tych roślin stosowane były przez indiańskich szamanów do rytuałów, wywołując u nich barwne halucynacje.
Występowanie
Roślina lecznicza, trująca
Siedlisko: pola, ogrody, przydroża, płoty, zarośla, w górach po regiel dolny
Występowanie: roślina kosmopolityczna (z wyjątkiem tropików i Australii)
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Liście i łodygi rośliny pokryte są włoskami zawierającymi kwas mrówkowy i histaminę, które powodują znane wszystkim piekące bąble na skórze. Włoski przypominają budową grubą igłę impregnowaną krzemionką i zakończoną łatwo odłamującą się przy dotknięciu główką. Owa igła łatwo wbija się w ciało zwierzęcia i uwalnia zawarte w niej substancje. Jest to obrona rośliny przed zjedzeniem przez zwierzęta, niestety kosztowna. Im bardziej roślina narażona jest na uszkodzenie (pastwiska, ogródki), tym więcej produkuje włosków, ale w miejscach niedostępnych dla roślinożerców produkuje ich mniej. Roślina też „uczy się” – uszkodzona zwiększa liczbę włosków. Młode pędy i liście pokrzywy są jednak jadalne jako składnik sałatek, zup lub przygotowane jak szpinak. W medycynie ludowej stosowano ją jako lek tamujący krwawienia, przeciwkrwotoczny, moczopędny, a także na porost włosów. Ta ostatnia właściwość wykorzystywana jest również przez współczesny przemysł kosmetyczny (wchodzi w skład szamponów). Leczono nią także reumatyzm, chłoszcząc obolałe stawy świeżymi pędami rośliny. Jej właściwości znał już Hipokrates, polecała ją św. Hildegarda. Ponadto pokrzywa jest rośliną włóknodajną – wyrabiano z niej grube tkaniny, sznury, powrozy i sieci (dlatego dziewczynka z baśni o siedmiu zaczarowanych w gęsi braciach, tkała dla nich koszulki właśnie z pokrzywy). Jest też doskonałą paszą dla bydła i drobiu. Z liści otrzymuje się czysty chlorofil stosowany jako barwnik w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i kosmetycznym.
Występowanie
Roślina lecznicza
Siedlisko: lasy liściaste, zarośla, pastwiska, przydroża, ogrody, miejsca ruderalne
Występowanie: Eurazja, Ameryka Północna
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Podrzenie występują głównie na półkuli południowej. Niektóre gatunki tropikalne tworzą krótki (do 1m) pień (paprocie nibydrzewiaste). W Polsce występuje tylko podrzeń żebrowiec.
Występowanie
Roślina pod całkowitą ochroną
Siedlisko: cieniste bory, górskie lasy i zbocza, kwaśne gleby
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
