Gatunkowa łacińska nazwa rośliny (łac. senecio carniolicus) pochodzi od nazwy historycznej krainy Słowenii – Krajiny (łac. Carniola).
Występowanie
Siedlisko: szczeliny skalne, murawy, wyłącznie na granicie, od piętra kosówki po turnie (głównie)
Występowanie: Alpy Wschodnie, Karpaty, w Polsce jedynie w Tatrach
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Zwany też krostawcem, kwiatem lub zielem Św. Jakóba (dobra pisownia!), a to z tego powodu, że kwitnie na Św. Jakuba (25 lipca).
Występowanie
Roślina lecznicza, trująca
Siedlisko: suche łąki, murawy ciepłolubne, widne lasy, przydroża
Występowanie: Europa, zachodnia Syberia, Kaukaz, Azja Mniejsza, północna Afryka, zawleczony do Ameryki Północnej
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Nazwa rodzajowa (łac. senecio) znana jest od czasów starożytnych – osadnik koszyczka wypełniony białym puchem kielichowym przypomina głowę starca (łac. senex = starzec).
Występowanie
Siedlisko: górskie łąki i hale, lasy, brzegi potoków
Występowanie: Alpy Wschodnie, Karpaty, góry Półwyspu Bałkańskiego
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Zawiera alkaloid senecjoninę – silnie hepatotoksyczny (uszkadzający wątrobę) i kancerogenny (wywołujący raka). Alkaloid ten zawierają również inne gatunki z rodzaju starców.
Występowanie
Roślina trująca
Siedlisko: lasy, zarośla, brzegi potoków, do 900mnpm
Występowanie: Europa, Kaukaz, Syberia
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Nazwę nadano roślinie na cześć niemieckiego botanika Leonarda Fuchsa (1501-1565).
Występowanie
Siedlisko: lasy, zarośla, zręby
Występowanie: środkowa i południowa Europa, Ural, Kaukaz
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Najbardziej rozpowszechnione drzewo w naszych lasach (stanowi ok. 75% drzewostanu). Czczona przez wiele kultur, m.in. Chińczyków, Japończyków, Greków, Rzymian i Galów. Na Ukrainie chowano zmarłych w sosnowych trumnach, by nie wstawali z grobów upiorami i włócząc się po ziemi nie czynili szkody. W XVI-wiecznej Polsce narzeczeni przesyłali sobie nawzajem wieńce z sośniny na znak przywiązania, a w Małopolsce weselni drużbowie nosili przyozdobioną jabłkami i wstęgami sosnową gałąź. Od wieków wykorzystywano do różnych celów chyba wszystkie części drzewa. Sosnowe igły, pędy i pączki zawierają wiele substancji leczniczych i olejków o działaniu napotnym, wykrztuśnym, odkażającym i moczopędnym, z których wyrabiano syropy stosowane w zapaleniach dróg oddechowych, gruźlicy, puchlinie wodnej, a nawet przy ukąszeniu żmii. Ponadto używano ich do aromatycznych kąpieli w chorobach reumatycznych, a także na ból zębów. Przez nacinanie pni otrzymuje się balsam sosnowy, z którego później wytwarza się rozgrzewający olejek terpentynowy (dobry przy bólach reumatycznych), a z kory przez destylację olejek sosnowy do inhalacji. Tłuczoną korę stosowano także do garbowania skór. Wykopanych korzeni używali wieśniacy jako łuczywa. Szwedzi znaleźli zastosowanie nawet dla bielu – miękkiej i włóknistej miazgi znajdującej się pod korą sosny, z której na przednówku wyrabiali mąkę dodawaną do prawdziwej, by zwiększyć jej objętość (w Polsce w tym celu wykorzystywano głównie żołędzie i bukwy). Miękkie, ale trwałe sosnowe drewno jest stosowano na meble, krokwie, gonty, maszty statków, a także do wyrobu celulozy i na opał. Najbardziej jednak poszukiwana jest od wieków skamieniała sosnowa żywica czyli bursztyn, pochodząca z „bursztynowych lasów”, które tworzyły cztery gatunki sosny i jeden gatunek świerka, porastające w połowie trzeciorzędu nadbałtyckie kraje. Drzewa te wydzielały niezwykle obficie żywicę, która spływając po powierzchni pni i kapiąc na ziemię oblewała drobne zwierzęta i rośliny, zastygłe w nich do dziś.
Występowanie
Roślina lecznicza
Siedlisko: drzewostany czyste (bory sosnowe) i mieszane, zwłaszcza z dębem, bukiem i świerkiem, od 0 do 1300mnpm (w Tatrach do 1570mnpm)
Występowanie: Europa (z wyjątkiem Włoch, Grecji, Niziny Węgierskiej i Podola), Syberia (po Morze Ochockie), Turcja, Kaukaz
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Limba jest jedynym pięcioszpilkowym gatunkiem sosny, rosnącym w środkowej Europie. Długowieczne (może dożywać nawet 1500 lat) i bardzo wolno rosnące drzewo. Odradza się niezwykle trudno, ponieważ pierwszy raz owocuje dopiero w wieku 70-80 lat, a obficiej jedynie co 8-10 lat. Ponadto „limbowe orzeszki” są bardzo smacznym kąskiem dla gryzoni i ptaków. Piękne drewno limbowe, z czasem ciemniejące, stało się również przyczyną wytępienia limby, bowiem było bardzo chętnie używane przez górali do budowy skrzyń i szaf, a także do rzeźbienia. Z limbowej żywicy i pędów wyrabiano także słynny w XVII i XVIII wieku balsam karpacki, „który nie dość, że rany goił od postrzałów, oparzeń, skaleczeń czy ukąszeń żmii, usuwał krosty a najwięcy z gęby, likwidował dzioby po ospie, ścierał piegi – to jeszcze wklepany w czoło rozum odnajdował jeśli się komuś zawieruszył.” Spopielona kora limbowa zmieszana z winem, pita na czczo natomiast „rozwiązywała język nawet najtwardszym niemotom, zaostrzała dowcip, czyniła człowieka ostrożniejszym na podstępy oszustów.” Obecnie limby są pod ochroną.
Występowanie
Roślina lecznicza, pod całkowitą ochroną
Siedlisko: mieszane drzewostany z modrzewiem, pojedynczo wśród kosówki, na skalistych i słonecznych zboczach i urwiskach w pobliżu górnej granicy lasu
Występowanie: Alpy i Karpaty, w Polsce dziko jedynie w Tatrach
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Pojedyncze okazy kosodrzewiny odznaczają się dużą zmiennością – przy górnej granicy lasu krzaki osiągają nawet 3m wysokości, im wyżej tym stają się niższe (do kilkunastu cm). Gałęzie odznaczają się niebywała giętkością i wytrzymałością, dzięki czemu kosówka chroni niżej położony las przed lawinami i spadającymi kamieniami. Pomaga to też jej znosić duże opady śniegu – gałęzie przyginają się do ziemi, znikając zupełnie pod śniegową pokrywą. Sama też zapobiega powstawaniu lawin, utrwala piargi i zapobiega erozji. Dla taterników jest natomiast zmorą i murem nie do przebycia – nie jeden już nocował pod gołym niebem, nie mając sił przedrzeć się przez pole kosówki. Osiąga wiek do 300 lat, a szpilki zmienia co 5 do 15 lat. Polską nazwę zawdzięcza „kosemu” czyli pochyłemu typowi wzrostu – pokładającym się konarom i łukowato podnoszącym się gałęziom. Górale włoscy z północnych Alp nazywają ją „mughus”, a wyraz ten stał się podstawą do utworzenia łacińskiej nazwy gatunkowej (łac. pinus mugo). W Polsce nazywana także krępulcem.
Występowanie
Roślina pod całkowitą ochroną
Siedlisko: półki skalne, żleby, zbocza, torfowiska
Występowanie: góry środkowej Europy, w Polsce we wszystkich wyższych pasmach Karpat (Tatry, Babia Góra, Polica, Gorce – Kudłoń) i Sudetów (G. Izerskie, G. Stołowe, G. Bystrzyckie oraz Karkonosze), w Tatrach na wysokości 1550-1800 mnpm tworzy własne piętro roślinności, ale płaty kosówki i pojedyncze okazy sięgają do 2140 mnpm
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Jest gatunkiem bardzo zmiennym, tworzącym szereg odmian, różniących się między sobą nieznacznie. Żółtawe i bardzo żywiczne drewno nie nadaje się na meble, wyrabia się natomiast z niego drzwi, okiennice, parkiety, konstrukcje budowlane oraz papier. Jest odporne na wilgoć – stosuje się je również w budownictwie wodnym. Sosna czarna jest odporna na zanieczyszczenia miejskie i przemysłowe, stąd często sadzona jest parkach i ogrodach.
Występowanie
Siedlisko: tworzy lasy, szczególnie w suchych, wapiennych górach środkowej i południowej Europy
Występowanie: Bałkany, zachodnia Turcja, południowa część Europy Środkowej, północna Europa
Okres kwitnienia
Roślina NIE obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
Nazwa łacińska (telekia speciosa) została nadana na cześć węgierskiego szlachcica Teleki von Szek, żyjącego w XIXw, a będącego patronem miejscowego ogrodu botanicznego.
Występowanie
Siedlisko: brzegi potoków, zręby, zarośla
Występowanie: Kaukaz, góry Azji Mniejszej i Europy (Alpy, Karpaty, Półwysep Bałkański), w Polsce dziko tylko w Bieszczadach, często na terenach dawnych wsi
Okres kwitnienia
Roślina obowiązująca na egzaminie wewnętrznym
